Kanaatimce...

Sağlıklı Yaşamın Sırları - 3

Uyku

Dr. Emrullah Demirel

12. 06. 2019

Uyku, Rabbimizin bize lütuf buyurduğu en büyük nimetlerden birisidir. Uykunun bir rahmet oluşu Yüce Kitabımızda şöyle ifade edilmektedir;

“O, geceyi sizin için bir elbise, uykuyu bir dinlenme ve gündüzü de yayılıp çalışma zamanı kılandır. FURKAN SURESİ. 47. AYET”

Biraz düşünelim; Dünya kendi ekseni etrafında dönmezse gece olmaz, gece olmazsa uyku olmaz, uyku olmazsa gündüz rızkımızı temin etmek için çalışacak gücümüz olmaz. Koca yerküreyi bizim rahatımız için döndüren Allah’a hamdolsun… Bilim adamları yaptıkları deneylerle uykusuz yaşamın mümkün olamayacağını ispat etmişlerdir. Deneyler göstermiştir ki insanoğlunun 10-15 günden fazla uykusuz kalarak hayatını idame ettirmesi mümkün değildir. O halde bu nimetin kıymetini idrak etmeli ve ondan en güzel şekilde faydalanmanın yollarını araştırmalıyız.

NEDEN UYURUZ?

Başta beynimiz olmak üzere kalp, akciğer, karaciğer, böbrek gibi bütün iç organlarımız kemik-kas hücrelerimiz gün boyunca yaptıkları faaliyetlerden dolayı yorgun düşerler. Bu yorgunluğun giderilmesi ve hücrelerin onarımı ve yenilenmesi için sağlıklı bir uykudan başka bir yol yoktur.

UYKUNUN MAHİYETİ

Uyku, vücudun dış uyaranlara karşı cevapsız kaldığı, bilincin kısmen ortadan kalktığı ve dış dünya ile irtibatın kesildiği geçici bir hareketsizlik durumudur. Aslında bu durum biraz da ölüme benzer bir hal gibidir. Uykuya geçişte, uykudan uyanmak ta beynin talamus, hipotalamus ve mezopontin çekirdek gibi bir çok bölümünün ortaklaşa çalışmasıyla gerçekleşmektedir. Bu merkezler bu işi MELATONİN, NORADRENALİN, SEROTONİN ve GABA gibi birçok hormonlar salgılayarak başarırlar.

UYKUYA HAZIRLIK

Kaliteli bir uyku uyumanın bir takım şartları vardır. Akşam öğünlerinde ağır şeyler yememek, kafeinli içecekler almamak, fazla yememek ve yemeği uyku vaktinden 3 saat önce kesmek çok önemlidir. Yatarken zihnen rahat olmak, uyku ile ilgili endişe taşımamak gerekir. Aşırı sıcakta sağlıklı uyku olmayacağından oda sıcaklığını 16-19 derece arasında tutmak gerekir. Uyku için ortam sessiz ve karanlık olmalı ve elektronik cihazlar olumsuz etki göstereceğinden ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Bütün bu şartlar gerçekleştikten sonra geriye kalan duamızı yapıp ergonomik bir yatakta sağ yanımıza dönüp yatmaktır.

UYKUNUN SEYRİ

Bu biraz teknik bir konu olduğundan fazla teferruata girmeden anlatalım. Bilim adamları uyku esnasında beyinden elektrik akımları kaydederek(EEG)  uykuyu 5 bölüme ayırmışlardır. Bunlardan birinde hızlı göz hareketleri mevcuttur ki buna REM UYKUSU denir ve süre olarak uykunun % 25’idir. Rüyalar uykunun bu bölümünde gerçekleşir. Ayrıca gün içinde yaşanan olaylar tasnif edilip hafızaya kaydedilir. REM UYKUSU sayesinde dikkat, konsantrasyon, hafıza, refleksler, muhakeme yeteneği artar. Bu sebepten çocukluk ve ergenlik döneminde REM UYKUSU süresi fazladır. Uykunun hızlı göz hareketlerinin olmadığı diğer %75’lik bölümüne de NONREM UYKUSU denir. Bu fazın birbirinden ayrı özellikleri olan 4 evresi vardır. Uyku 1. Ve 2. Evrelerle başlar ve derin uyku dönemi olan 3. Ve 4. Evrelerle devam eder. Bu evrede solunum yavaşlamış, kan basıncı ve kalp hızı düşmüş ve vücut tam bir istirahata geçmiştir. Büyüme hormonu, testosteron bu fazda salgılanır ve hücreler yenilenir, dokuların bakımı gerçekleşir. Gün boyu biriken toksinler temizlenir. Sonuç olarak uyku NONREM ve REM peryodlarıyla gece boyu devam eder. Her bir peryod yaklaşık 80-90 dk. dır ve toplam 4-5 peryod yaşanır.

UYKUNUN ZAMANI

Her konuda olduğu gibi uyku mevzuunda da bize Peygamber Efendimiz(SAV)  rehberlik etmiştir. Bugün için yapılan tıbbi araştırmaların O’nu tasdik ettiğini görüyoruz. Şöyle ki;En ideal uyku zamanı saat 22. 00-02. 00 arasıdır ve bu saatlerde mutlaka yatıyor olmalıyız. Uyku hormonu olan MELATONİN en çok bu saatlerde salgılanır. Ayrıca öğle saatlerinde 30 dk. uyumak gecenin 2 saatine bedel fayda sağlamaktadır. Arap yarımadasında ve Uzakdoğu ülkelerinde asırlardır bu uygulanmaktadır. Araplar bu uykuya “KAYLULE” derler. Günün bazı zaman dilimlerinde uyumak vücut üzerinde olumsuz etkiler yapmaktadır. Tan yerinin ağarmasından öğleye yakın vakte kadar ve ikindi ile akşam arası uyumak vücudun dengesini bozup ruhsal ve fiziki verimi azaltmaktadır. Çünkü bu saatlerde vücudun enerjisi yüksektir ve bu zaman dilimi çalışarak değerlendirilmelidir.

Peki ne kadar uyumalıyız?Erişkin bir insan için 6-7 saat uyku yeterlidir. 8 Saatin üstü ve 5 saatin altı insan fizyolojisine uygun değildir. 30Dk. öğle uykusu (KAYLULE)  gecenin 2 saatine bedeldir. Yani gece 5 saat, gündüz 30 dk. uyuyan 7 saat uyumuş gibi olur.

UYKUNUN FAYDALARI

Yukarda, uykusuz bir yaşamın imkansızlığını söylemiştik. Burada da kaliteli bir uyku olmadan kaliteli bir yaşamın olamayacağını beyan edelim. Şimdi uykunun birçok faydalarından önemlilerini madde madde sıralayabiliriz;

1) Uykuda salgılanan BÜYÜME HORMONU, TESTOSTERON, MELATONİN gibi hormonlar sayesinde kalp, böbrek, hipertansiyon ve şeker hastalığından korunuruz. Yine bu hormonlar sayesinde kaslarımız gelişir, organlarımız ve boyumuz büyür.

2) Bağışıklık sisteminin en büyük destekçisi uykudur.

3) Uykuda salgılanan LEPTİN HORMONU sayesinde zayıflama gerçekleşir.

4) Yeterli ve kaliteli bir uyku birçok hastalığın tetikleyicisi olan “İNSULİN DİRENCİ”ni kırar.

5) Uyku, beden sağlığımıza olan bu katkılarının dışında akıl ve ruh sağlığımız için de kaçınılmaz bir nimettir. Zeka, muhakeme ve hafızanın gelişmesinin yanında, iyi bir ruh halinde kalabilmemiz, depresyondan korunmamız da sağlıklı bir uyku ile mümkün olabilmektedir. Bazen hayatın sıkletinden ruhumuz öyle daralır ki işte o an uyku bizim için bir teselli kapısı, bir sığınak olur. Büyük şairimiz Necip Fazıl o anı şöyle dile getirmiştir;

“Uyku katillerin bile çeşmesi

Yorgan Allahsıza kadar sığınak

Teselli pınarı, sabır memesi

Size şerbet, bana kum dolu çanak”

Yine aynı şairimiz hayat yükünün iyice ağırlaştığı bir zamanda uyku yoluyla huzur içinde bu alemden göçmek istemiş ve şu dizeleri terennüm etmiştir;

“Uzanıverse gövdem taşlara boydan boya

Alsa buz gibi taşlar alnımdan bu ateşi

Dalıp sokaklar kadar esrarlı bir uykuya

Ölse kaldırımların kara sevdalı eşi”

Yüce Rabbimiz cümlemize hayatımız boyunca bebekler gibi huzurlu uyumayı ve vakit geldiğinde uyur gibi rahat bir şekilde imanlı olarak çene kapamayı nasip etsin…AMİN